Vrije Universiteit Brussel heropent iconisch rectoraatsgebouw van Renaat Braem na grondige renovatie

Het ontwerp voor het rectoraatsgebouw werd in 1971 toevertrouwd aan de Antwerpse modernistische architect Renaat Braem. Het gebouw, voltooid in 1976, was zijn laatste grote project en is sindsdien een beeldbepalend landmark in het stadsbeeld van Brussel. Door de unieke langgerekte ellipsvorm kreeg het gebouw bijnamen zoals ‘le caprice des dieux’ en ‘de sigaar’. Het rectoraatsgebouw is een markant voorbeeld van Braems latere werk en weerspiegelt zijn visie op totaalarchitectuur vol symboliek. De ellipsvorm, de imposante luifel en de 500 meter aan muurschilderingen verbeelden een wereldbeschouwing gebaseerd op vrije wetenschap.

In 2007 werd het gebouw beschermd als jongste monument van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het vijftigjarig jubileum van de VUB in 2019-2020 markeerde het begin van een ambitieus restauratie- en renovatieproject. Het doel was om het erfgoed op duurzame wijze klaar te maken voor de 21ste eeuw, met behoud van de bijzondere erfgoedkwaliteiten.

De restauratiefilosofie was gericht op het behoud van het totaalconcept. Hoewel het gebouw in praktijk werd opgedeeld in individuele kantoren, droomde Renaat Braem tijdens het project luidop van een werkomgeving met open landschapskantoren. Het nooit uitgevoerde basisontwerp van Braem werd nu pas goedgekeurd en de lichte wanden uit de jaren ’70 zijn weggehaald. De nieuwe inrichting van de kantoren is zo ontworpen dat ze rust en harmonie uitstralen, waardoor de oorspronkelijke architectuur tot zijn recht komt en de muurschilderingen eindelijk de erkenning krijgen die ze verdienen. Deze muurschildering vormt een doorlopend verhaal die start op het gelijkvloers met het ontstaan van de kosmos en de aarde en eindigt op de vijfde verdieping met de vrije mens in een vrije gemeenschap. Deze muurschilderingen zijn minutieus gerestaureerd door Ornament.

De luifel vormt een opmerkelijk sculpturaal element: de betonschaal balanceert op twee kolommen en loopt door in de inkomhal. Een innovatieve betonrestauratie zorgde voor het behoud van de bas-reliëfs aan de onderzijde van de luifel. Ook in het interieur vormde het beton een uitdaging, vanwege doorbuigingen van de vloerplaten tot 8 cm en gecorrodeerde verankeringen tussen betonnen structuur en gevelbekleding. De ingrepen zijn onzichtbaar uitgevoerd, zodat de oorspronkelijke uitstraling behouden bleef. Moderne aanpassingen, zoals het vernieuwen van de ramen, verbeterde akoestiek, aanpassingen voor brandveiligheid en toegankelijkheid, werden discreet geïntegreerd.

De monumentale trap is gerestaureerd en voorzien van een nieuwe handgreep. De zoektocht om daglicht naar binnen te laten stromen, ging hand in hand met de wil om het dak toegankelijk te maken. De verlenging van de trap tot aan het dak werd vormgegeven binnen een nieuw compact beglaasd dakvolume. Het ontwerp van de nieuwe trap laat zich inspireren op het originele ontwerp van Braem. Bij het naar boven gaan merkt men de andere constructieve logica voor de verlenging, waarbij de traptreden afdragen op stalen vinnen.

Sinds de bescherming is er een groeiend bewustzijn van de culturele waarde van het rectoraatsgebouw. Publicaties, rondleidingen en lezingen brengen Braems visie over, vaak gedragen door studenten, waardoor een nieuwe generatie betrokken raakt bij dit erfgoed. De huidige restauratiewerken herstellen en versterken de symboliek van dit bijzondere gebouw. Zo blijft het Braemgebouw een levendig uithangbord voor de VUB.

"Het Braemgebouw, met zijn prachtige muurschilderingen en diepgaande symboliek, belichaamt de kernwaarden van de VUB. Het is niet alleen een iconisch symbool voor onze universiteit, maar ook een architecturale parel in het hart van Brussel. We zijn trots om opnieuw onze intrek te nemen in dit inspirerende landmark," aldus Jan Danckaert, rector van de VUB.

“Het Braemgebouw is jong erfgoed. We beschermden het in 2007 als een Brusselse monument en dat was de juiste keuze. Het is een gebouw dat dankzij de renovatie haar oorspronkelijke functie terugvindt: een open kantoor dat aan alle moderne noden voldoet. Met haar muurschilderingen en haar 740 ramen, die voor Braem het streven naar transparantie symboliseren, zal het nog veel studenten, professoren én rectoren inspireren.”, aldus Ans Persoons, Staatssecretaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, o.a. belast met Stedenbouw en Erfgoed.